واژهٔ چاپ و صورت قدیمیتر آن چهاپ» را برگرفته از واژهٔ مغولی چاو دانستهاند که به معنای فشردن سطحی بر سطح دیگر» است. همچنین چاپ» در تُرکی به معنی کوبیدن یا حرکت مداوم همراه با کوبش است. چاپ در لغت بهمعنای نقش، اثر، مُهر و نشان آمدهاست و در متون مختلف کلمات طبع، باسمه، و تافت بهعنوان مترادف آن بهکار رفتهاست.
از مهمترین رخدادهای تاریخ، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بودهاست که به تصور غالب، اولین بار، یوهانس گوتنبرگ (۱۴۶۸–۱۳۹۷) آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی آن را اختراع کرد؛ اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرنها پیش از گوتنبرگ برمیگردد.
ادوار تاریخی چاپ و تحولات آن از ابتدا تاکنون بهطور کلی به ۶ دسته تقسیمبندی میشود:
[۱]
این دوران از آغاز خط نویسی و پیش از آن تا حدود قرن ۲۰ میلادی را شامل میشود.
آسوریان چند هزار سال پیش از میلاد بر خشتهایی از گل رس مُهر میزدند. انگشترهای خاتم نیز که در زمان باستان استفاده میشد بر همین اساس کار میکرد، چاپ باسمه نیز قرنها قبل از گوتنبرگ در چین شناخته شده بود، در دوران حکومت سلسلهٔ تانگ در چین (۹۰۶–۶۱۸)، قدیمیترین نمودهای صنعت چاپ دیده شدهاست. در این دوره، نقشها بر روی صفحهای چوبی حکاکی، و بعد بر روی پارچه چاپ میشد. اولین اشاره به چاپ، در سال ۵۹۳ و یک فرمان حکومتی چینی است که در آن، امپراتور ونتی، دستور میدهد تصاویر و متون بودایی را چاپ کنند. این متون را اول بر قطعهای کاغذ نازک مینوشتند و بعد آن را بر صفحهای چوبی میچسباندند و متن را بر روی چوب حکاکی میکردند تا یک زینک» چوبی بسازند و از آن برای چاپ متن استفاده کنند. این شیوه زمان زیادی میبرد، چرا که هر صفحه از کتاب باید بر یک صفحهٔ چوبی جداگانه حکاکی میشد.
قدیمیترین کتاب چاپی [۲]
در سال ۱۰۴۱ میلادی، کیمیاگری چینی به نام بیشنگ، حروف مستقل چاپی را اختراع کرد این حروف بر روی سفال مرطوب حکاکی میشد و بعد از پختن در کوره، دوام زیادی مییافت و سرعت حروفچینی و تکثیر متون را بسیار بالا میبرد حروف دستی و حروف قلعی که پس از آن ایجاد شد، هیچیک رواج نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد. در اوایل قرن ۱۱، اختراع حروف چاپی مستقل باعث رواج کتابهای ارزانتر چاپی در دوران سلسلهٔ سونگ (۱۲۷۹–۹۶۰) در چین شد.
اعتبار اختراع حروف چاپی فی و صنعتی شدن چاپ، از آنِ حکومت کره است که اولین بار در سال ۱۲۴۱ میلادی به آن اشاره میشود. در سال ۱۳۹۲، ۶۴ سال قبل از دستگاه چاپ گوتنبرگ، دولت کره، وزارت چاپ را تأسیس کرد که وظیفه داشت حروف چاپی فی را با فن ریختهگری تولید کند. کارخانهٔ ریختهگری دولت کره، در سال ۱۴۰۳، یک قلم مفرغی شامل صدها هزار کاراکتر داشت و تا پایان قرن پانزدهم، دهها قلم کرهای دیگر نیز اختراع شد. احتمال دارد که مارکوپولو که در قرن سیزدهم به چین رفت، کتابهای چاپی را دیده باشد و او یا مسافران دیگر جادهٔ ابریشم، این دانش را به اروپا آورده باشند که بعدها الهامبخش یوهان گوتنبرگ برای اختراع ماشین چاپ شد، چون غربیان نیز قبل از گوتنبرگ با چاپ آشنایی داشتند.
در ۱۴۵۲، یوهانس گوتنبرگ آلمانی به ایدهٔ چاپ متحرک تحقق بخشید. وی در کارگاهش فناوری ساخت ورق، جوهر با پایهٔ روغنی و پرس را برای چاپ یک کتاب گرد هم آورد و دستگاه چاپ را اختراع کرد. در واقع او فناوریهایی را که سالها قبل برایشان فکر و تلاش شده بود، به ثمر رساند.
گوتنبرگ، چاپگر آلمانی، نخستین کسی بود که برای هر حرف، قطعهٔ فی جداگانهای درنظر گرفت. وی قطعهها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آنها مرکب مالید، و بر ورقهای کاغذ فشرد و به این ترتیب چاپ نوین را ایجاد کرد. وی حروف را ابتدا از جنس چوب، سپس از سرب، و بعدها از آلیاژ سرب، قلع، و آنتیموان ساخت وی نسبت فات آلیاژ را به گونهای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.
گوتنبرگ روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ میکرد. نخستین کتابی که او به این شکل پدید آورد کتاب مقدس ۴۲سطری بود. کتابهایی که در آن زمان بهچاپ میرسید به اینابولا معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمدهٔ کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیونرواج یافت و چاپخانههایی با این روش بهوجود آمد. در فاصلهٔ سالهای ۱۴۶۰–۱۴۷۰ چاپخانههایی در آلمان و سایر کشورهای اروپایی پدید آمد. در نیمقرن نخست پس از کار گوتنبرگ، حدود چهلهزار کتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آنها از ۱۲ میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از ۲۰۰ چاپخانه در ۶۹ شهر فعالیت مستمر داشت. از جمله چاپخانههای مهم آن دوره میتوان به چاپخانه آنتون کابرگر در شهر نورنبرگ اشاره کرد که تعداد ماشینهای چاپ آن ۲۴ دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه کار میکردند. از دیگر خدمات گوتنبرگ میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دستگاه چاپ گوتنبرگ، هزینههای بسیار زیادی داشت و در نتیجه بیشتر مورد توجه ثروتمندان آن دوران بود.
۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، یک نمایشنامهنویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، چاپسنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش میبست، برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپ نبود.
دربارهٔ شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، اما روایت قویتر این است که چاپ سنگی را نخستین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راهاندازی کرد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری راه انداخت. چاپخانهٔ سنگی در مدت کوتاهی در تهران، اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تأسیس شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دورهٔ قاجار، هر چه در ایران چاپ میشد، به روش چاپ سنگی بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی راهاندازی شده بود، ولی به علت هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد ولی بعدها در دورهٔ قاجار دوباره استفاده از حروف سربی رایج گردید.اولین چاپخانه بروش حروفچینی(چاپخانه حروفی) در اواخر دهه ۱۲۷۰، توسط یوسف اعتصامی(اعتصام الملک آشتیانی پدر پروین اعتصامی) در تبریز دائر گردید.
درپی اختراع صنعت چاپ، برخی مسلمانان متعصب حکم به منعش دادند و آن را به عنوان اختراعی مضر امر الهی» معرفی میکردند.
حال بعضی از ابداعات چاپ در قرن ۱۹ و ۲۰ م را بررسی نماییم. در دههٔ آخر قرن ۱۸ م تحولاتی در چاپ ایجاد شد؛ از جمله اینکه در همین دوره شخصی به نام آلویز سنفلدر اتریشی چاپ سنگی را برای تکثیر ورقههای موسیقی ابداع کرد و به آن به عنوان جایگزینی برای سیاه قلم کاری نگاه کرد. در این روش نگاره به وسیلهٔ یک قلم تیز یا عمل یک اسید بر سطح سنگ ایجاد میشود و نگاره با رنگ سیاه بر سطح سنگ خاکستری ترسیم میشود. از همین جهت تصور کار نهایی چندان مشکل نبود. در این شیوه روش کار اینگونه است که قسمتهایی را که نمیخواستند چاپ شود (روی سنگ) مرطوب میکردند و در نتیجه مرکب چاپ که چرب است به آن قسمتها نمیچسبید و قسمتهای خشک مرکب را جذب میکردند و بدین صورت سطح آماده چاپ شامل دو قسمت بود:
همین شیوه چاپ بود که بعدها به اختراع چاپ افست منجر گردید. اختراع عکاسی شاید بیش از هر عامل دیگر بر چاپ و صنعت تأثیرگذار بود و با وجود اینکه تهدیدی برای روشهای دستی چاپ به حساب میآمد اما با اختراع عکاسی روش حساس کردن سطح ف و برگرداندن تصویر و حروف و نقوش بر روی آن ابداع شد. این روش جدید منشأ چاپ با کلیشههای خطی گردید و در پی پیشرفت عکاسی شیوههای گراوور، فتوگراوور و هلیوگراوور ایجاد شدند. در اوایل قرن ۱۹ م ماشینهایی ابداع شد که اعمال مختلف چاپ را بهطور خودکار انجام میدادند و در نتیجه سرعت چاپ افزایش یافت تا جایی که ماشینهای روتاتیو که قادر بودند در یک لحظه هر دو روی کاغذ را چاپ کنند به وجود آمد. با توجه به مطالب گفته شده بهطور کلی به ۳ روش میتوان یک نمونه (تصویر یا نوشته) را به چاپ رساند که عبارتند از:
بنابراین اسلوب اصلی چاپ با در نظر گرفتن ۳ مرحله زیر ضروری است:
[۳]
سیلندر چاپ گود دو نوع است:
صفحهٔ فی چاپ یا همان زینک به دور یک استوانه لاستیکی بسته میشود. دو غلتک یکی آغشته به مرکب و دیگری آغشته به آب برمبنای تضاد بین آب و چربی باعث میشوند نقش روی زینک مرکب بگیرد و قسمتهای دیگر مرکب را جذب نکنند در این نوع چاپ با ۴ رنگ اصلی و استفاده از ترام، تمام رنگها ساخته میشود. [۱] [۴]
حدود ۱۴۹۰ میلادی روشهای مختلف اسیدکاری روی صفحات فی شکل گرفت. سال ۱۵۵۰ اولین لنز توسط کاردون [واژهنامه ۱]
[واژهنامه ۲]
مخترع آلمانی ساخته شد.[واژهنامه ۳]
اولین ماشین حروفچینی را به ثبت رسانید.[واژهنامه ۴]
تهیه فرم چاپ روی صفحههای فی از جمله مس را به روش فتومکانیکی ابداع کرد وبا ساخت پرس دستی نمونههایی تکثیر نمود.[واژهنامه ۵]
اسیدکاری روی ف را تکامل بخشید.[واژهنامه ۶]
روش کلودیوم مرطوب (شیشهٔ نگاتیو) را ارائه کرد.[واژهنامه ۷]
در انگلستان با روش فتوشیمی گرافی کلیشه زیر را ساخت.[واژهنامه ۸]
اهل چک با استفاده از نوعی کاغذ کاربن، تهیهٔ فرم را بهبود بخشید.چاپ در حقیقت رنگرزی موضعی یا از بین بردن موضعی رنگ است. گرچه با استفاده از ماشین بافندگی یا کشبافی نیز میتوان نقشی را با نخهای رنگی یا حتی یک نخ رنگی روی پارچه به وجود آورد، ولی چاپ یک نقش روی پارچه غالباً آسان تر بوده و ارزانتر تمام میشود و تولید بسیار بالاتری را ممکن میسازد. پارچههای چاپ شده عموماً به علت عدم امکان نفوذ خمیر چاپ به طرف دیگر پارچه فقط در یک طرف نقش دارند. علاوه بر پارچه، فتیله شانه شده، کلاف نخ یا دسته نخ تار (چله) چاپ شود.
این روش در ایران بیشتر در تبریز و اسکو رواج دارد و کَلاقهای نامیده میشود. واژه باتیک ریشه اندونزیایی دارد[۱]. در چاپ کلاقهای، کلیه طرحها و رنگها را با استفاده از واکس و عملیات رنگرزی بر روی پارچه منتقل میکنند. برای این کار بیشتر از پارچه ابریشم استفاده میشود. تاروپود پارچه از واکس پوشیده میشود و هر دو روی پارچه یکسان نقش میشود. رنگهای به کار رفته برای چاپ بیشتر از دسته رنگهای گیاهی مانند روناس، اسپرک، پوست انار و زردچوبه است. یکی از ویژگیهای چاپ کلاقهای ایجاد رگههای رنگی است که در اثر شکستن واکس و نفوذ رنگ از میان این شکستها به پارچه در حین عملیات رنگرزی بر روی پارچه پدید میآید. ابزار کار چاپ باتیک تیان» نام دارد که وسیلهای فی شبیه به قیف نازک است. همچنین قلممو، مهر و کارگاه چوبی (برای مهار کردن پارچه) نیز استفاده میشود. روشهای چاپ باتیک عبارتند از چاپ مستقیم، چاپ برداشت، چاپ با شابلون، نقاشی باتیک روی پارچه ابریشمی، تار عنکبوتی، قلممویی، بدون رنگرزی و باندا (پیچشی). استاد حسین گنجینه از استادان معروف این سبک در ایران است.
چاپ انواع مختلفی دارد که متناسب با آنچه که قرار است چاپ شود و آنچه که بر آن قرار است چاپ شود انتخاب میگردد. مهمترین این روشهای عبارتاند از:
منبع: wikipedia
درباره این سایت